KİŞİLİK BOZUKLUKLARI KLASİK TEŞHİS KRİTERLERİ

Kişiliğimiz bizim insan olarak farkımızdır. Kendi güçlü yanlarımızı, zayıf yanlarımızı, eksiğimizi ve özelliklerimizi biliriz ve gerekli miktarda kendimizi yansıtma refleksiyonlarımızla kendimizi tanımlayabiliriz. Aynı zamanda çevremizdeki insanların kişiliğini de algılarız. Çünkü insan davranışları, sözleri ve yaşam tarzıyla kendini yansıtır.

Kişiliğimiz bizim dünyayı nasıl karşıladığımız ve dünyada kendi yaşamımızı şekillendirme tarzımızdır. Kişilik çok özeldir ve çocuk yaşlarda gelişir. Fakat davranışlarımız, sözlerimiz ve yaşam tarzımız normalden saptığı zaman ne olur? Norm, normal dediğimiz şey nedir? Kişiliğin çok yönü vardır ve bir kişide kişilik bozukluğu olup olmadığı her zaman için kişiye has olarak değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirilmesi gereken temel konu kişinin yaşama tarzı ve sosyal etkileşimlerinin, kişinin kendisinin ve çevresinin bu kişilikten ne kadar olumsuzluğa maruz kaldığıdır. Durum bu ise o zaman bir kişilik bozukluğundan bahsedilebilir ve bu bozukluk her insanda farklı bir şekilde sabitlenmiş olabilir.

KİŞİLİK BOZUKLUĞU TAM OLARAK NEDİR?

Daha önce nasıl bir oyun olduğundan bahsettiğim ICD olayı buranın konusu değil, bu nedenle Dünya sağlık örgütünün çıkarmış olduğu hastalık tanımlama kılavuzu olan ICD tanımına daha sonra değineceğim.

FARKLI BİRİ Mİ YOKSA KİŞİLİK BOZUKLUĞU MU?

Hepimiz bazı insanların norm anlayışımızın dışında olduklarını biliyoruz. Daha sessiz, içine kapalı yaşayan ve çok kalabalıktan hoşlanmayan insanlar var. Belki bir ilişki için kendini kurban eden ve bir partner olmadan neredeyse yaşayamayan insanlar tanıyoruzdur. Tüm bu insanlarda kişilik bozukluğu olduğunu söyleyebilir miyiz?

Elbette hayır, çünkü kişilik bozuklukları daha farklıdır ve farklı stilleri bulunur. Bu durumda bir 'kişilik vurgusu'ndan bahsedebiliriz yani belli bir yöne doğru eğilim diyebiliriz. İşte bu alışılmışın dışında karakter özellikleri ve kişilik bozukluğu arasındaki akıcı geçiş dikkatle değerlendirilmesi gerekir, kişinin karakterindeki bazı eğilimleri kategorilere ayırarak patolojik olarak damgalamak yerine, kişinin yaşamının ve çevresinin bu özelliklerden nasıl etkilendiğine bakmamız gerekir.

KİŞİLİK BOZUKLUĞUNUN SEBEPLERİ

Genetik yatkınlık, hamilelik komplikasyonları, anne karnında zehirlenme, genel psikolojik yapı gibi bir çok etken içerisinde net olarak bir kişilik bozukluğunun nedenini kişiye has değerlendirmelerden uzakta tanımlamak büyük bir yanlış olur. Bu faktörler, kişilik bozukluğuna yatkınlığın sebepleri arasında bulunabilir (vulnerabilite). Sonrasında üzerine psikososyal olumsuzluklar gelirse, örneğin zorlu bir ebeveyn-çocuk ilişkisi, travmatik deneyimler gibi, bu temel üzerinde bir kişilik bozukluğu gelişebilir. Pek çok uzman kişilik bozukluğunu, genetik yatkınlık üzerinde şekillenen, çevrenin taleplerine yanıt veremeyen kişilik özelliğinin bir savunması olarak tanımlar (Fiedler 2009).

ICD-11 TANIMI

Bu tanıma göre psikiyatri uzmanları tanım için üç aşamada ilerlemeleri gerekiyor. Bu aşamaların kriterleri, kişinin özelliklerinin dikkate alınmaksızın damgalanmasını önlemesi için belirliyorlar. Bu üç aşamayı şöyle anlatabilirim

1. AŞAMA: Bir kişilik bozukluğunun var olup olmadığını tespit etmek için genel kriterlerin incelenmesi

Kişilik ve davranış kalıbı sosyal olarak beklenen davranıştan ısrarla saptığında bir kişilik bozukluğu olarak tanımlanır. Kişilik ve davranış çok katı olup, esnek değildir ve anormallikler ergenlikten ve erken yetişkinlikten beri mevcuttur.

Kişilikteki sapmalar öncelikli olarak düşünsel, duygusal, insan ilişkileri ve dürtü kontrolü konularında mevcuttur. Örnekler:

. Kendine ve başkalarına yönelik tuhaf algılamalar

. Duygularda aşırı yüksek veya düşük derinlik veya büyük bir duygusal instabilite

. Dürtüsel, kontrolsüz davranışlar

. Çok fazla veya çok az sosyal diyalog

ÖNEMLİ: tüm belirtiler sosyal ve mesleki yaşamı olumsuz etkileyor olmalıdır. Teşhis konulmadan önce başka hastalıkların veya kullanılan ilaçların etkileri olup olmadığından emin olunmalıdır.

2. AŞAMA: derecelendirme (yoğunluğun değerlendirilmesi)

Kişi bu noktada doğrudan ''kişilik bozukluğu'' sınıfına konulmadan önce belirtilerin yaşamını ne kadar etkilediğine bakılır. Bu etkilerin yoğunluk derecesine göre kişiye özel tedavi uygulanabilir. Rahatsızlığın yoğunluğunu değerlendirebilmek için şu ölçekler kullanılması gerekir:

. Kişinin kendini nasıl tanımladığı ve öz-değeri

. İnsan ilişkilerinin kalitesi

. Davranış, duygu ve düşünceler

. Kişiliğin özel ve mesleki yaşam üzerinde etkileri

. Kendine ve başkalarına verilen zarar

3. AŞAMA: öne çıkan kişilik özelliklerinin analiz edilmesi

Hangi kişilik bozukluğunun ön planda olduğunun incelendiği aşamadır.

Kişilik bozukluklarının detaylarını bir sonraki yazımda anlatacağım